De Nieuwgeborene van Nicolas Alquin 25 december 2020

Voorstelling van Kerstmis
Het kerstgebeuren wordt elk jaar opnieuw voorgesteld met stereotiepe expressievormen, ver verwijderd van de levendige hedendaagse kunst. Jezus' geboortefeest blijft gevangen in het besneeuwde verhaal van os en ezel, herders en drie gouden kronen, het zoetige feest van licht en klatergoud. Hedendaagse authentieke voorstellingen van het mysterie van incarnatie ontbreken helemaal.
In vorige eeuwen was het kerstgebeuren een krachtige inspiratiebron voor de grootste kunstenaars. Natuurlijk is dit hoogfeest niet met 'Tart pour Part' gediend. Het is heel menselijk en dus belangrijk dat alle mensen van goede wil met gevarieerde smaak en sensibiliteit in de kerstvoorstellingen iets mogen zien dat hun geloof kan voeden. Dit is immers het feest van vrede die onze harten kroont.
De kerststal moet ons helpen het mysterie van Gods incarnatie biddend en schroomvol te beleven. Een zoetig poppenkind op stro is zachte blasfemie. Beter nog dan kunstenaars uit vervlogen tijden verbeelden actuele kunstenaars de smart van de lijdende Christus en de dood van God. Kerstmis en Pasen ontbreken: het mysterie van Gods incarnatie in de broze mensenfamilie en Christus' verrijzenis door het sterven heen.
In de kern van elke goede kerstvoorstelling voeren hoop en vrede de boventoon, ofschoon alle kerstfiguren vanuit het kerstverhaal zelf niet blind waren voor de tragiek van het leven. Zoals de planken van de kribbe zal ook het kruis uit ruw hout gemaakt zijn. Dit kind draagt ons minnen en ons haten. Werd niet zijn licht gedoofd, zijn stem geroofd? Het kind is niet in Bethlehem gebleven, het is de weg naar Golgotha gegaan.
Zinvolle kerstkunst brengt een boodschap in beeld die het leven huldigt midden in een wereld waarin lijden troef is, en resulteert in beelden vol tragisch optimisme. Naar het voorbeeld van 'Gods menslievendheid op aarde verschenen' is het leven niet alleen een lijdensweg, maar terzelfder tijd een engelenzang: 'Eer aan God in den hoge en vrede op aarde aan mensen van goede wil.'

Geen ander teken ons gegeven
geen licht in onze duisternis
dan deze mens om mee te leven,
een God die onze broeder is...
Zoals de zon komt met zijn zegen
een bruidegom van licht en vuur,
zo komt de koning van de vrede
voor goed gekomen is zijn uur.
 - Huub Oosterhuis

De mens, bekoord door nihilisme, kan hoop ontdekken in de menswording van God. De hedendaagse mens is op zoek naar zijn lichaam. Hij zoekt het in erotiek, hij zoekt het in reïncarnatie in de hoop daar een antwoord te vinden voor zijn levensvragen. Waar de mens bovenal behoefte aan heeft, is wat ook een boom verlangt: wortel schieten in goede grond. Het is aan deze mens, gekenmerkt door angst en twijfel, dat het christendom de vreugde van Gods menswording en verrijzenis voorstelt, de therapie van de liturgie die deze geheimen viert. De kerstnacht en de paasnacht zijn invitaties om over te stappen van niet-geboren naar eindelijk geboren, van eenzaamheid naar gemeenschap.
Waarom zou het christendom bang moeten zijn van het lichaam, aangezien het de godsdienst is van incarnatie en verrijzenis? Wij hebben behoefte aan een theologie van ons lichaam, van de menselijke persoon, zelfs van liefdespassie, want menselijke liefde blijft voor velen een van de weinige mystieke ervaringen die voor hen toegankelijk lijken in dit leven.
Als wij op zoek gaan naar goede voorstellingen van Gods incarnatie - dat sterke punt in het leven van een christen - vinden wij omzeggens niets waardevols bij levende kunstenaars. Wij moeten steeds onze toevlucht nemen tot lang vervlogen tijden toen kunstenaars dit mysterie levendig en krachtig konden vertolken.
In dat mysterie klopt het hart van ons geloof en ons leven, het is een haardvuur waaruit de vlam van het evangelie kan schijnen en overslaan. Wanneer zullen we een nativiteit bewonderen, hedendaags, krachtig, authentiek en vol vreugde? Deze vraag is belangrijk en dringend. Moet de kerk niet méér dan ooit hoop verkondigen, in taal en vorm van deze tijd? Het komt eropaan dat kunstenaars in hun artistiek bezig zijn, het leven zelf gaan liefhebben door met hun spel van vormen en kleuren de overwinning van de liefde en van het leven te vertolken, door alle kwaad en droefheid heen.

Het volk dat in het donker wandelt, ziet een groot licht; een licht straalt over hen die wonen in het land van doodse duisternis. Gij hebt hun blijdschap vermeerderd, hun vreugde vergroot.
 - Jesaja, 9, 1-2

Dit zal enkel kunnen als wij hedendaagse kunstenaars in welwillendheid ontmoeten en voor hen de kern van de christelijke boodschap verwoorden.

Dierbare, de goedheid en mensenliefde van God onze Heiland is op aarde verschenen, en Hij heeft ons gered, niet omdat wij iets goeds gedaan zouden hebben, maar alleen omdat Hij barmhartig is. Hij heeft ons gered door het bad van de wedergeboorte en vernieuwing door de Heilige Geest.
- Brief aan Titus, 3, 4-5


Nicolas Alquin
De Nieuwgeborene, 1993

Nicolas Alquin
De kunstenaar Nicolas Alquin, in Brussel geboren in 1958, woont en werkt in Parijs. Hij bewerkt opnieuw bruikbare houtblokken waarbij hij is bezield door verticaliteit. Hij kapt zuilen waaruit personages tevoorschijn komen. Deze rechtopstaande beelden worden verbindingstekens tussen hemel en aarde, voorstelling van de levensboom, maar tevens van het verlangen van de mens om hemelwaarts te kijken.
Vóór de perestrojka in Rusland mochten de kerstklokken niet meer luiden. Het wijzen op het hiernamaals, op de eeuwigheid werd vernietigd. Dit was bij Solzjenitsyn aanleiding tot het volgende commentaar:
'Steeds zijn de mensen zelfzuchtig geweest en vaak niet zo deugdzaam. Maar de avondklok klonk, het geluid zweefde boven het dorp, boven de rotsen en boven het woud. Ze vermaande om de onbeduidende aardse dingen te laten liggen, tijd en gedacht te wijden aan de eeuwigheid. Dit luiden dat nog slechts in een oud lied bewaard is gebleven, behoedde de mensen ervoor schepsels op vier poten te worden.'
Alquin maakte het beeld De Nieuwgeborene uit eikenhout. Zowel het gebruik van bladgoud en zilver als de witte schijn van het hout met kalk bewerkt, helpt transcendentie en spiritualiteit op te roepen. Het is een krachtige voorstelling die bevrijd is van clichés en versleten patronen, van geijkte formules en te brave voorstellingsvormen. Het is geenszins bedoeld als een illustratie van het kerstverhaal waar herders in de nacht zich spoeden naar het pasgeboren kind in doeken gewikkeld, liggend in een kribbe. Dit werk nodigt uit tot contemplatie, tot gebed tussen herinnering en hoop. Dit beeld van Gods menswording zie ik wel als een invitatie om met Kerstmis zelf wat beter mens te worden, om rechtop en verantwoordelijk als volwassene in het leven te staan.

Het Woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond. Wij hebben zijn heerlijkheid aanschouwd, zulk een heerlijkheid als de Eniggeborene van de Vader ontvangt, vol genade en waarheid.
 - Johannes, 1, 14

In de kerstnacht te worden als kinderen is een weg van tederheid, maar tevens een uitnodiging tot weerbare kracht, openheid en vertrouwen. Te worden als kinderen is voor de volwassen mens die weet heeft van lijden en gebrokenheid, iets van het oorspronkelijke vertrouwen terugwinnen. Het kerstmysterie deelt in de overtuiging dat mensen ook in een onveilige wereld blijven geloven en een vaak onvriendelijke aarde willen opbouwen tot een huis om in te wonen.
De Nieuwgeborene van Nicolas Alquin toont dat uit de asse, ondanks veel duisternis, het licht kan oprijzen boven alle volken en dat vrede kan ontwaken in het mensenhart. In ons gekwelde gevecht tussen geloof en twijfel is een kind tot verblijding geboren. In deze bitterschone nacht is Hij schamel in zijn heerlijkheid.


Bron: Kunst en spiritualiteit, Mark Delrue