Op de katholieke kalender staat vermeld dat het vandaag Lichtmis is.
Na de zes donkere weken merken we dat de dagen aan het lengen zijn. Het licht neemt het beetje bij beetje over van de duisternis.
Licht is super belangrijk. Kinderen kunnen vaak niet slapen wanneer het helemaal donker is. We steken dan een vriendelijk nachtlichtje aan of stellen de slaapkamerdeur op een kier. Het is het beste wapen tegen krokodillen en rovers die zich graag onder hun bed verstoppen.
Licht dat perspectief en uitzicht biedt in het leven, zo'n licht in het leven van mensen is Jezus geweest.
Laten we alvast het licht aan de Paaskaars aansteken als teken van 'Zijn Aanwezigheid'.
Overweging
Jaren geleden lag hier in de Gentse haven een didactische boot van de blindenliga. In het ruim van de boot was een stedelijke context nagebouwd. Ik herinner me een smal voetpad, marktkraampjes, een park met bruggetje over water en een bar. Zienden konden in de boot ervaren wat het is om blind te zijn. We schuifelen voetje voor voetje en houden angstig de handen voor ons uit om toch maar niet tegen een marktstalletje, een verkeersbord, een geparkeerde fiets te botsen of in het water te tuimelen. Vreemde ervaring omdat je werkelijk niets ziet van die straat of dat park en je dat aanneemt omdat iemand het beschrijft. De eindhalte is een bar: je botst tegen stoelen aan en voelt een hoge kast waarachter een stem je vraagt wat je wil drinken. Je bestelt iets en moet betalen... maar wij zienden herkennen geen geld op de tast, dus biedt de barman aan om zelf in je portefeuille gepast geld te zoeken. Confronterend... Dan op de tast je glas water zoeken en een tafel om te gaan zitten. Het lukt niet iedereen, iemand gooit zijn glas om. Iemand stelt je gerust: ga maar zitten, ik haal een emmer met dweil. We horen iemand weggaan, een deur openen en sluiten... En dan gebeurt het: ineens is de ruimte verlicht...door het sleutelgat van de berging waar de man dweil en zwabber haalt. Licht uit een verafgelegen sleutelgat is voldoende om de barruimte te zien en in te schatten waar alles zich bevindt. Het korte aarzelende lichtpuntje is voldoende om onszelf, elkaar en onze bezittingen terug te vinden.
Die ervaring zal ik nooit vergeten en verankerde zich als een zekerheid in mij: licht is sterker dan duisternis. Wanneer ik 's avonds licht aansteek en de gordijnen openlaat doet de duisternis van buiten niets af aan het licht binnen., maar omgekeerd is zelfs het licht via een sleutelgat op afstand voldoende om me in het leven te oriënteren.
Dit alles sterkt me in het idee dat het niet toevallig is dat lichtfeesten in verschillende levensbeschouwingen een belangrijke rol spelen en sterk verbonden zijn met de concrete ervaring van licht en duisternis. Niet alleen in de natuur maar ook in het menselijk denken en handelen.
Oude culturen in onze streken kenden het Joelfeest waarbij veel licht en vuur ervoor zorgen dat je aan den lijve voelt dat de korte donkere dagen voorbij zijn. Het Joodse Chanoekafeest verwijst naar het wonder van de olie die de menora-kaarsen brandend houdt. De hindoes kennen het lichtjesfeest Divali, symbool voor de overwinning van goed op kwaad, van licht op duisternis.
Voor christenen is Jezus het licht. Hij verdrijft duisternis en kwaad. Wanneer we op kerstmis zijn geboorte herdenken, maar ook wanneer we op Pasen zijn verrijzenis vieren staat licht centraal.
Vandaag vieren we lichtmis en luisteren we naar het wedervaren van Jozef en Maria die naar joods gebruik met hun baby naar de tempel gaan.
Evangelie Lucas 2, 22-40
(22) Toen de tijd was aangebroken dat ze zich overeenkomstig de wet van Mozes rein moesten laten verklaren, brachten ze hem naar Jeruzalem om hem aan de Heer aan te bieden, (23) zoals is voorgeschreven in de wet van de Heer: 'Elke eerstgeboren zoon moet aan de Heer worden toegewijd.' (24) Ook wilden ze het offer brengen dat de wet van de Heer voorschrijft: een koppel tortelduiven of twee jonge gewone duiven.
(25) Er woonde toen in Jeruzalem een zekere Simeon. Hij was een rechtvaardig en vroom man, die uitzag naar de tijd dat God Israël vertroosting zou schenken, en de heilige Geest rustte op hem. 26 Het was hem door de heilige Geest geopenbaard dat hij niet zou sterven voordat hij de Messias van de Heer zou hebben gezien. (27) Gedreven door de Geest kwam hij naar de tempel, en toen Jezus' ouders hun kind daar binnenbrachten om met hem te doen wat volgens de wet gebruikelijk is, 28 nam hij het in zijn armen en loofde hij God met de woorden: 29 'Nu laat u, Heer, uw dienaar in vrede heengaan, zoals u hebt beloofd. 30 Want met eigen ogen heb ik de redding gezien 31 die u bewerkt hebt ten overstaan van alle volken: 32 een licht dat geopenbaard wordt aan de heidenen en dat tot eer strekt van Israël, uw volk.'
(33) Zijn vader en moeder waren verbaasd over wat er over hem werd gezegd. (34) Simeon zegende hen en zei tegen Maria, zijn moeder: 'Weet wel dat velen in Israël door hem ten val zullen komen of juist zullen opstaan. Hij zal een teken zijn dat betwist wordt, (35) en zelf zult u als door een zwaard doorstoken worden. Zo zal de gezindheid van velen aan het licht komen.'
(36) Er was daar ook een profetes, Hanna, de dochter van Fanuel, uit de stam Aser. Ze was hoogbejaard; vanaf haar huwbare leeftijd had ze zeven jaar met haar man geleefd, (37) en ze was nu al vierentachtig jaar weduwe. Ze was altijd in de tempel, waar ze God dag en nacht diende met vasten en bidden. (38) Op dat moment kwam ze naar hen toe, bracht hulde aan God en sprak over het kind met allen die uitzagen naar de bevrijding van Jeruzalem.
(39) Toen ze alles overeenkomstig de wet van de Heer hadden gedaan, keerden ze terug naar Galilea, naar hun woonplaats Nazaret. (40) Het kind groeide op, werd sterk en was begiftigd met wijsheid; Gods genade rustte op hem.
Het feest van Lichtmis is gebaseerd op deze evangeliepassage. De tekst verwijst naar twee joodse voorschriften die Lucas in zijn evangelie op dezelfde dag laat plaatsvinden: de reiniging van Maria enerzijds -in de Thora voorzien 40 dagen na de geboorte- en het afkopen van de mannelijke eerstgeborene -in de Thora voorzien 30 dagen na de geboorte- tegen betaling van duiven: twee gewone jonge duiven of een koppel tortels.
Ik steek niet weg dat ik diep gezucht heb wanneer ik vernam dat we in Dominicus het feest van lichtmis zouden vieren. De ongemakkelijke verwijzing naar onreinheid van de moeder na de bevalling én de offergedachte liggen op zijn zachtst gezegd een beetje moeilijk. Wij zijn niet gewoon om in de zondagviering louter een historische achtergrond of exegese te geven, maar maken er een punt van de link te leggen met ons concreet leven anno 2020... Reinheid en offer liggen ver van onze begrips- en ervaringswereld.
Gelukkig weet Lucas ons onmiddellijk te boeien met de bijzondere ontmoetingen en kunnen wij dit feest midden in de winter ook vieren als een feest van ontmoeting en bemoediging.
Drie kenmerken troffen ons in het verhaal: 'verwachting', 'zien wat nog niet is' en 'vernieuwen'.
Ten eerste: de joodse Simeon en Hanna zijn oud. Ze zijn opgegroeid met de belofte van een Messias, een bevrijder, maar wachten al lang, een leven lang. Hun wachten is een ver-wachten geworden, een openstaan voor levenskwaliteit en hoop. Het gras groeit niet rapper wanneer je eraan trekt, een relatie kent een aanloop vooraleer ze tot volle bloei komt, een kind heeft alle tijd nodig voor zijn/haar groeien, lopen, praten,... Op hun oude dag moet hun ontmoeting met baby Jezus heel bijzonder zijn geweest.
Tegelijk zegt onze nuchtere aard: zij ontmoetten een baby, wat is daar nu in zien tenzij wat je er zelf in wil zien? Maar we herkennen het wel: een diepe samenhang zien in het leven dat is zien wat niet te zien is, wat er al is maar ook nog niet. En dat is geen huzarenstuk, we doen het voortdurend. Midden in de winter is de natuur doods, maar niemand onder ons twijfelt aan de belofte van de lente, aan de bomen die over enkele maanden weer bladeren zullen krijgen, de bloemen die ontluiken, de vogels die hun nest bouwen: we zien daar nu nog niets van maar ons geestesoog kan het onmiddellijk oproepen. De lente is voor ons een belofte net zoals de Messiasbelofte dat voor het Joodse volk was.
Naast het ver-wachten en zien met het hart is de ouderdom als metafoor voor situaties waar vernieuwing mogelijk is een bemoedigende gedachte. Winter en ouderdom lijken nl. op elkaar: er is geen groei op het land, de aarde is gesloten. Ook bij ouderdom horen beperkingen en verlies. Maar beide ouderlingen Simeon en Hanna maken groei en vernieuwing mee: hun leven verandert omdat zij in dat kleine kind de Messias herkennen. Hanna kan niet wachten om het aan iedereen door te zeggen en voor Simeon kent zijn diepste verlangen antwoord: dat het goed zal komen met deze wereld, dat een samenleving in vrede en gerechtigheid mogelijk is. Laten we met hem zingen.
Betekenis van Lichtmis
Maria Lichtmis is een katholiek feest dat op 2 februari gevierd wordt, veertig dagen na de geboorte van Jezus. Het feest sluit hiermee de kerstkring af.
In het Bijbelverhaal bij Maria Lichtmis wordt Jezus door zijn fiere ouders naar de tempel gebracht.
Dit gebruik om baby's na de geboorte naar de kerk te brengen wordt in sommige parochies nog in ere gehouden wanneer de ouders en de gedoopte kinderen van het voorbije jaar uitgenodigd worden met Lichtmis.
Als kind gingen mijn ouders gingen met mijn mij en mijn broer naar de Lichtmisviering bij de Dominicanen in de kerk van de Holstraat. Er was een processie waarbij we in de kerk rondgingen. Ik verstond nooit goed de bedoeling van heel dit optreden en ik was altijd angstig om daarna bij die grote onbekende pater langs te gaan om een medaille te krijgen dat aan een bleekblauw lintje was vastgemaakt.....de medaille kreeg ik dan later als schapulier met een grote veiligheidsspeld op mijn hemdje gespeld.
Er werden ook kaarsen gewijd tijdens deze viering. In Frankrijk noemt men lichtmis: Fête de la Chandeleur en in Groot-Brittannië: Candlemas Day. Nadien kreeg elk gezin een gewijde kaars mee met de gebruiksaanwijzing om het aan te steken bij noodweer zodat er bescherming van bovenaf kon verkregen worden of bij een overlijden.
Vandaag steken we ook een kaars aan en stellen we aan de kinderen de vraag: 'Hoe zij net als Jezus zullen proberen om 'een licht in de wereld te zijn?'. We kunnen straks naar hun inbreng luisteren.
Lichtmis valt midden in de winter. Het is feest van het steeds sterker wordende licht. Vroeger drukte het men uit als volgt: ' Na Kerstmis wordt het daglicht een hanensprong lichter na Nieuwjaar een hertensprong , en met Lichtmis een heel uur.'
Lichtmis had vroeger nog heel wat meer in petto voor werknemers en boeren. De boeren wisten welke stukken land ze konden pachten en naar welke weiden ze hun vee konden brengen. Het was de periode waarin loontrekkenden van werk konden veranderen. De nieuwkomers werden verwelkomd met koeken.
2 februari was ook de start voor de 'Grote Kuis' in aanloop naar vasten en het Paasfeest 40 dagen later.
Wie herkent de drang niet waarbij je op het einde van de winter kan voelen dat er verandering op komst is. We verlangen naar iets nieuws, naar nieuw leven, naar nieuwe uitdagingen naar veranderingen. Het oude moet wijken voor het nieuwe, het oude stof moet letterlijk verdwijnen en daarom wordt alles in huis onderste boven gehaald om daarna beslissingen te nemen:' Wat kan er blijven en wat wil ik veranderen?' In de tuin wordt er tijdens de maand februari gesnoeid, we scheppen ruimte voor nieuw leven want 'snoeien is bloeien' zegt men.
In de koude kas en bak wordt weer zaad aan de aarde toevertrouwd. Zaden en pitten zijn de kern van het leven. Ze bevatten alles wat kan uitgroeien tot graan, geneeskundige kruiden, bloemen. Zaden dragen in zich een belofte van nieuw leven.
We zouden graag door middel van een ritueel onze zorgen willen toevertrouwen aan de aarde. Laat we onze zorgen 'winterervaringen' noemen. Gebeurtenissen in een mensenleven die raken en verdriet doen. Ervaringen van verlies, ziekte, conflict en begrenzing.
Vooraan staan drie bloempotten gevuld met aarde. Vruchtbare aarde die wacht om nieuw leven te laten ontluiken, we hebben er knolletje in geplant. Die zullen langzamerhand groeien en tot verwondering en dankbaarheid uitnodigen en ons energie geven. Ze staan symbool voor de hoop, voor nieuwe initiatieven die kunnen groeien. Maar eerst moeten we de oude winterervaringen kwijt geraken.
Er zijn post-itjes klaargelegd en we nodigen jullie uit om een winterervaring op te schrijven. Het papiertje vervolgens heel dun op te rollen en het tenslotte aan de aarde toe te vertrouwen in één van de bloempotten.
Als we daarmee klaar zijn roepen we de kinderen terug om te vernemen hoe zij Lichtmis ervaren...
Bron: Dominicus Gent, 2 februari 2020